[kavajoti]

Eqrem Çabej, vjen në heshtje përvjetori i lindjes


--------------------------------------------------------------------------------



Sot, më 6 gusht 2005, nëse eruditi i madh Eqrem Çabej do të ishte gjallë, do të qe një 97-vjeçar që pret urime për jetëgjatësi. Por ai u nda nga jeta 25 vjet më parë, me 13 gusht 1980. Në radhën e gjatë të harresave institucionale në Shqipëri, mund të renditet edhe dita e sotme, që shënon 97 vjetorin e lindjes së tij, apo 13 gushti, që shënon 25 vjetorin e ndarjes nga jeta për dijetarin e madh. Për ta sjellë në kujtesë, po botojmë një pjesë shkëputur prej librit "Eqrem Çabej, personalitet i shquar i shkencës dhe kulturës shqiptare", i përgatitur me kumtesat që janë mbajtur në 90-vjetorin e lindjes së Eqrem Çabejt në vitin 1998, nga Universiteti "Luigj Gurakuqi" në Shkodër. Dy as.prof.dr Tomor Osmani dhe Simon Pepa, kishin përgatitur për këtë përvjetor të rëndësishëm, shënimet me titull "Eqrem Çabej - personalitet i shquar i Gjuhësisë dhe Kulturës Shqiptare".

[kavajoti]

Fëmijëria

Këtu e 90 vjet më parë, më 6 gusht 1908, lindi në Gjirokastër Eqrem Çabej, një nga figurat më të shquara të gjuhësisë dhe të kulturës sonë kombëtare dhe një nga dijetarët shqiptarë më të mëdhenj të këtij shekulli. Mësimet e para i mori në qytetin e lindjes, ku më 1921 mbaroi shkëlqyeshëm shkollën qytetëse. Çabej ndenji pak në qytetin e tij të dashur, ngaqë shpejt u largua për të vazhduar studimet jashtë shtetit. Gjirokastra me ato rrugët e ngushta të shtruara me kalldrëm, me shtëpitë karakteristike të ngjeshura në shpatin e malit, të rrasura pranë njëra-tjetrës, por të vendosura hijshëm e me shije, si gurët e çmuar të një gjerdani, do të linte mbresa të pashlyera në shpirtin e tij të trazuar nga dallgët e jetës...

[kavajoti]

Studimet

Nga Shqipëria e vuajtur dhe Gjirokastra e vogël, Çabej shkoi në një shtet mjaft të pasur e të zhvilluar, siç ishte Austria dhe nisi të studiojë në qendrat më në zë të këtij shteti, si në Vjenë e Grac. Një botë e re e gjerë u hap përpara syve të këtij djaloshi dhe nga ky student i parritur ende, kërkohej vullnet e këmbëngulje e madhe. Çabeji nisi të punojë me zell e me një pasion të çuditshëm. Studioi në fillim gjermanishten, duke e përvetësuar në pak kohë në mënyrë të përkryer, e për t'iu futur më vonë dendurisht studimeve të tjera, ku u shqua që herët si i ri që premtonte mjaft. Çabej nuk u bë shkencëtar, por lindi i tillë. Ai kishte jashtë mase një zgjuarsi e mprehtësi, andaj do të përpinte nga viti në vit, rrjedha të gjera kulture, duke ndenjur me orë e orë në sallat e studimit, e duke mos u ndarë fare nga librat. (Tregojnë se ai, së bashku me të diturin tjetër, poetin e shquar dhe një nga yjet e letërsisë shqiptare, Lasgush Poradecin, me leje të drejtorit të bibliotekës, kishin bërë edhe nga një çelës rezervë, për të qëndruar aty e për të studiuar gjer në orët e vona të natës). Çabej dëgjoi ligjërata dhe mori leksione nga albanologë të shquar, si: Paul Kretschmer (1866-1956), Norbert Jokli (1877-1942), historiani aq i përmendur Karl Patsch (1865-1945), etj. Kështu, i pajisur me një kulturë të gjerë klasike, me zotërimin e disa gjuhëve të huaja si: greqishte e vjetër, latinisht, italisht, frëngjisht, gjermanisht, etj, ktheu në vendlindje, i mbushur plot mall e dashuri për tokën që e lindi dhe e rriti, që kishte aq nevojë për bij të tillë, i betuar se do të jepte maksimumin e forcave të veta për të lënë sadopak gjurmë në fusha të ndryshme të kulturës shqiptare, betim të cilin ai e mbajti gjer në shuarjen e tij të ngadaltë dhe të dhimbshme...

[kavajoti]

Kthim në Shqipëri

Me të ardhur në tokën mëmë, zu të ecë denjësisht në hullinë që kishin çelur përpara tij sa dijetarë e patriotë të tjerë atdhedashës. Gjuhëtari ynë i madh, para gjashtëdhjetekatër vjetësh, filloi karrierën e tij arsimore në qytetin e Shkodrës si nëndrejtor i konviktit "Malet tona" dhe profesor në gjimnazin e shtetit. Në kohën që qëndroi në këtë qytet, la mbresa dhe kujtime të paharruara, i dashur, i respektuar, i thjeshtë, i zoti dhe mbi të gjitha njeri i përsosur. Edhe sot në familjet shkodrane ruhen dëftesa shkollore me nënshkrimin e prof. E.Çabejt. Pas Shkodrës, vazhdoi detyrën në Elbasan, Tiranë etj. Zuri të punojë me të gjitha forcat për t'iu përgjigjur nevojave të ngutshme që shtronte koha, duke vënë gurë themeli në mjaft fusha dijeje të kulturës sonë. Filloi të lëvrojë e të japë rezultate të vyera dhe me shumë vlerë në leksikografi e leksikologji, në dialektologji, gramatikë historike, fonetikë, tekstologji, gjuhë e sotme shqipe si dhe në folklor, letërsi, etnografi, etj. Por veprimtaria e tij kryesore, ka qenë etimologjia. Dha shumë edhe si pedagog, duke mbajtur për vite leksione e ligjërata në Fakultetin e Historisë dhe të Filologjisë në Tiranë dhe jashtë (Kosovë e gjetkë).

[kavajoti]

Lamtumira

Prof. Çabej vlerësonte dhe e nderonte veprimtarinë shkencore të qytetit të Shkodrës në përgjithësi dhe të Katedrës së gjuhës shqipe në veçanti, për të cilën shprehte konsiderata të veçanta. Ai shkëmbente vizita, letra, korrespondencë shkencore, literaturë e separate botimesh me intelektualë shkodranë, që i kishte aq për zemër, e të cilët i janë mirënjohës jo vetëm veprës së tij, por edhe këshillave, vërejtjeve e sugjerimeve shkencore, të dhëna nga profesori për botimet e tyre. Prof. Eqrem Çabej, ky kolos i gjuhësisë shqiptare, vdiq larg atdheut, në një klinikë të Romës, më 13 gusht 1980. Si personalitet i rrallë, me diapazon të gjerë shkencor e kulturor, i dashur dhe i respektuar nga të gjithë, do të mbesë i skalitur në zemrën e kombit si një nga njerëzit më të shquar që nxori kjo tokë, të cilën ai e deshi aq shumë. Bota shqiptare i ka borxh këtij njeriu të madh.

[kavajoti]

Me veprat kryesore të dijetarit të njohur

Dyqind botimet e Çabejt
Eqrem Çabej bëri një punë të dendur shkencore. Kreu mbi dyqind botime, që përfshijnë disiplina të ndryshme shkencore. Shkroi mjaft libra e monografi, kumtoi në dhjetëra Konferenca e Simpoziume shkencore, kombëtare e ndërkombëtare, duke përfaqësuar me nder kombin e vet e kulturën tonë shqiptare. Ndër veprat e tij madhore mund të përmendim: Studime etimologjike në fushë të shqipes, botimin kritik të Mesharit të Gjon Buzukut, monografitë, Parashtesat e gjuhës shqipe dhe Prapashtesat e gjuhës shqipe (bashkautor me A.Xhuvanin), Shumësi i singularizuar në gjuhën shqipe, bashkëpunimin për Fjalorin e gjuhës shqipe (1954), si dhe për disa fjalorë terminologjikë, etj.

[albi71]

http://img188.imageshack.us/img188/702/eqremcabejenverhoxha.jpg
“Enver Hoxha dhe Eqerem Çabeji janë dy personalitete të shquara të realitetit politik dhe kulturor të Shqipërisë
Pak a shumë e gjithë “miqësia” midis dy vërsnikëve fokusohet në kuadrin e këtyre detajeve që gjithsesi mbeten të dyshimta dhe rrëfenja vazhdon me kontributet historike të Enverit për zhvillimin e vendit drejt progresit dhe lirisë, çka është dhe qëllimi i saj.

Mashtrimi këtë radhë është dyfish djallëzor. Pa u zgjatur me “kontributet” e diktatorit për Shqipërinë dhe shqiptarët, të ditura tashmë për gjithkënd me sy në ballë është me vend leximi i kujdesshëm i fabulës, që bën fjalë për “miqësinë” e Enverit me profesorin e shquar. Për të provuar sa e vërtetë ka qenë kjo lidhje vërsnikësh, mjafton të lexosh vetëm pak radhë nga dosja e sigurimit për Eqrem Çabeji e hapur me urdhër të Enver Hoxhës, ku zbulohet se gjatë tërë jetës studiuesi i shquar është gjurmuar nga Policia Sekrete dhe ka qenë nën vëzhgimin e agjentëve të fshehtë. “Dosja Çabej” është nga më të hershmet në historinë e sigurimit të shtetit komunist. Fill pas çlirimit, me përkujdesjen e lidershipit politik për të pastruar radhët e intelektualëve nga kundërshtarët e regjimit dhe pjesa e dyshuar e korpusit të së shkolluarve në Perëndim, Policia Sekrete ka nisur gjurmimin dhe ndjekjen e studiuesit Eqerem Çabejit. Të parat dokumente që janë arkivuar në të janë raportet biografike të siguruara në rrugë agjenturore, ku artikulohet me saktësi profili antiparti i Eqerem Çabejit, si njeri me prirje antimarksiste dhe kundërshtar i regjimit. Në të gjitha rastet, sipas platformës përkatëse, këto raporte përfundonin në zyrën e Sekretarit të Parë dhe prej aty ideohej vijimësia e operacioneve të fshehta për kryqëzimin e protagonistit të tyre. Po çfarë dokumentohej në to?
Raporti i parë: Çabeji ka miqësi të dyshimta
Po dosja “Çabej”, siç konstatohet nga dokumentet, vetëm pak vite e ka mbajtur siglën sekrete 2B dhe ka kaluar tek 2A-ja, që nënkuptonte kategorinë e “elementëve armiq” që veprojnë aktivisht kundër pushtetit popullor. Autoriteti i vetëm që zyrtarizonte kapërcimin nga njëra kategori tek tjetra, ishte sekretariati i KQ, ku sekretar i Parë ishte Enver Hoxha...
Dokumenti: Çabej element armik
Dosja “2A” me numër 8870, ka një dokument të nënshkruar më 13 tetor 1953, në të cilin bashkë me raportin biografik të Profesor Çabejit të pasuruar me të dhëna të reja rreth profilit si element kundërshtar i regjimit, ndodhet dhe plani i masave operativo-agjenturore për gjurmim të tij. Pjesa më e madhe e çështjeve që parashikohen për tu verifikuar, ka të bëjë me një informacion të depozituar në strukturat e sigurimit nga njëri prej bashkëpunëtorëve me pseudonimin “Tisi”
Ja çfarë përmbante plani i hartuar nga ekspertët e policisë së fshehtë...
1. Në të gjitha degët operative në qendër dhe në degën e Tiranës të gjendet ndonjë bashkëpunëtor i kualifikuar, që lidhet me profesor Eqerem Çabejin. Të kontrollohen fletë-lidhjet e këtyre bashkëpunëtorëve.
2. Në qendrën e punës ku punon të përdoret agjentura e objektit për të kontrolluar qoftë në punë, në kontakte të ndryshme etj. Të përdoret sidomos për këtë bashkëpunëtorja “Edija”
3. Në shtëpinë ku banon profesor Eqrem Çabej të vendoset një bashkëpunëtor, me qëllim që të kontrollojë të gjitha hyrjet dhe daljet që bëhen në shtëpinë e tij.
4. Duke qenë se në Bibliotekën e cila frekuentohet nga profesor Eqrem Çabej si dhe nga të huajt që ndodhen këtu (të legatave të huaja) nuk kemi bashkëpunëtorë, duhet të vendosim një informator.
5. Bashkëpunëtores “Drojtja” nëpërmjet Rrok Zojzit me të cilin lidhet t’i jepet detyrë që t’i afrohet profesor Çabejit.
6. Të nxirret nga procesverbali i Sabiha Kasimatit implikimi për profesor Çabejin.
7. Dëshmitari R. Hila të pyetet hollësisht rreth asaj që i ka thënë i burgosuri Vangjel Zoto për Eqrem Çabejin. Të përpilohet procesverbali me dëshmitarë të rregullt.
8. Të studiohet dosja e ish bashkëpunëtorit “Tisi”, i cili ka dhënë dhe më parë të dhëna për Eqrem Çabejn dhe të shikohet nëse mund të pyetet si dëshmitarë.
9. Të informohemi për lidhjet e tij aktuale me të quajturën Shyrete Turkeshi dhe të hetojmë për karakterin e tyre.
10. Të merren të dhëna të hollësishme mbi mënyrën e jetesës që bën (anët pozitive dhe negative).
11. T’i kërkohet seksionit të Skraparit informacion i hollësishëm rreth objektit të tyre me tendencë arratisje dhe që lidhet me Eqrem Çabejin.
12. Me qëllim që të provojmë më mirë lidhjet e tij, të vihet në survejim për pesë ditë.
13. Të studiohet agjentura ekzistuese me qëllim të gjetjes së një bashkëpunëtori të përshtatshëm për përpunim aktiv të tij. Nëse nuk do të gjejmë bashkëpunëtor të tillë nga agjentura ekzistuese, atëherë të studiojmë gjetjen e një kandidati për rekrutim dhe ta rekrutojmë.
14. Përpunimi i Çabejit të koordinohet me përpunimet që ndjek dega e ushtrisë.
Përgjegjës për zbatimin e këtij plani kapiten Koli Shuke nën kontrollin direkt të major Rasim Dedja.